Emrah TUNCER

Sınırlı ayni bir hak olarak kabul gören intifa hakkı, Türk Medeni Kanunumuzun 794 ila 822 nci maddeleri arasında düzenlenmiştir ve sahibine bir malı kullanma ve o maldan yararlanma haklarını veren bir irtifak hakkıdır. İntifa hakkı taşınır veya taşınmaz mallar, haklar veya bir malvarlığı üzerinde kurulabilir. Üzerinde intifa hakkı kurulmuş olan bir taşınmazın malikinin sahip olduğu mülkiyet hakkı literatürde “çıplak mülkiyet” olarak da ifade edilmektedir.

İntifa hakkı, gerçek kişilerde hak sahibinin ölümü; tüzel kişilerde kararlaştırılan sürenin dolması, süre kararlaştırılmamışsa kişiliğin ortadan kalkmasıyla sona erer. İntifa hakkına ilişkin sürenin uzatılması da mümkündür. Anılan hakkın uzatılmasına dair tapu işleminden ne şekilde harç alınacağı hususu yazımıza konu edilmiştir.

İntifa Hakkı ve Özellikleri

İntifa hakkının ne olduğunun ve kapsamı ile hukuki niteliğinin anlaşılabilmesi için, öncelikle ayni hak ve sınırlı ayni hak arasındaki ayrımı ve irtifak haklarının anlaşılması gerekir. Türk Medeni Kanunumuzun 683 üncü maddesi hükmü uyarınca mülkiyet hakkı, sahibine; kullanma, yararlanma ve tasarrufta bulunma (usus, fructus, abusus) hak ve yetkilerini sağlamaktadır. Mülkiyet hakkı, niteliği itibariyle bir çeşit ayni haktır ve mutlak bir haktır. Ayni haklar, hak sahibine taşınır veya taşınmaz bir mal üzerinde doğrudan doğruya egemenlik yetkisi veren ve üçüncü kişilere karşı da ileri sürülebilen haklardır; bir ayni hak sahibinin, sahip olduğu ayni hakkı üçüncü bir kişiye ileri sürebilmesi için, bu kişilerin arasında herhangi bir sözleşmese ilişkisinin bulunması gerekmemektedir. Örneğin bir borç ilişkisi kural olarak yalnızca borçlu ile alacaklı arasında sonuç doğurur ve alacaklı tarafından üçüncü kişilere, mesela borçlunun babasına yönelik olarak talepte bulunulamaz; ancak bir ayni hak sahibi, herhangi bir üçüncü kişiden üzerinde ayni hak sahibi olduğu bir mala zarar vermemesini isteyebilir ve zararın doğması halinde bu zararın giderilmesi için talepte bulunabilir.

Bununla birlikte bir de sınırlı ayni haklar denilen, hak sahibine sınırlı ayni hak tanıyan haklar mevcuttur ve bunlara da genel olarak irtifak hakları denilmektedir. Hemen belirtelim ki, sınırlı ayni haklar da adı üzerinde birer ayni haktır ve ayni hakların tüm özelliklerine sahiptirler. İrtifak hakkı sahibi, mülkiyet hakkının unsurları olan kullanma, yararlanma ve tasarrufta bulunma haklarından en fazla ikisine sahip olan kişidir. Dolayısıyla intifa hakkı da, hak sahibine yalnızca bir malı kullanma ve o maldan yararlanma yetkilerini verdiği için, bir çeşit irtifak hakkıdır ve sınırlı bir aynı hak olarak tanımlanmaktadır. İntifa hakkının kazanılması farklı usullerde olabilir;

a) İntifa Hakkının Sözleşmeyle Kurulması: İntifa hakkı, en çok sözleşme yoluyla kurulmaktadır. Taşınmaz mallar üzerinde intifa hakkı, tapu memuru tarafından resmi senedin (sözleşmenin) düzenlenerek tapuya tescil edilmesiyle kazanılmaktadır. Taşınırlarda intifa hakkı, sözleşmenin yapılmasıyla birlikte taşınır eşya zilyetliğinin intifa hakkı sahibine geçirilmesiyle kurulur. Alacaklar üzerinde intifa hakkı ise; sözleşme yoluyla intifa hakkının temliki, kıymetli evrakın teslimi suretiyle kurulabilir.

b) İntifa Hakkının Tek Taraflı Hukuki İşlemle Kurulması: İntifa hakkı, iki taraflı hukuki bir işlem olan sözleşmeyle kurulabileceği gibi tek taraflı bir hukuki işlemle de kurulabilir. Örneğin, mirasbırakan tek taraflı bir hukuki işlem olan vasiyetname yoluyla mirasçıları veya üçüncü kişi lehine intifa hakkı kurabilir.

c) Kanuni İntifa Hakkı: Kanuni intifa hakkı, kanundaki özel düzenleme nedeniyle kurulan intifa hakkıdır. Özellikle belirtelim ki; taşınmaz üzerindeki yasal intifa hakkı tapu kütüğüne tescil edilmemiş olsa bile, durumu bilenlere karşı ileri sürülebilir. Tescil edilmiş ise, herkese karşı ileri sürülebilir.

Bir taşınmaz üzerinde intifa hakkının kurulması için tapu kütüğüne tescil gereklidir. Taşınmaz mülkiyetinin kazanılmasına ilişkin hükümler, taşınmaz üzerinde intifa hakkının kurulmasında da geçerlidir. Kazanma sebebi bir ölüme bağlı tasarruf veya bir sözleşme (bir bağışlama veya alım satıma benzer ivazlı bir sözleşme) veya kanun olabilir. Taşınmaz üzerinde, intifa kurma borcu doğuran sözleşmeler resmi şekle tabidir. Paylı mülkiyete tabi taşınmazda pay üzerinde intifa hakkı kurulabilir. Taşınır üzerinde intifanın kurulması için hak sahibi lehine fer’î zilyetlik kurulmalıdır. Bunun için taşınırın zilyetliğinin intifa sahibine devri gerekir. Taşınır mülkiyetinin kazanılmasına dair hükümler, intifa hakkının kurulmasında da geçerlidir. Böylece bu hususta tasarruf işlemi yani aynî sözleşme gereklidir. Malik ile hak sahibi, taşınırın intifa için devredildiği ve devir alındığı hususunda anlaşmalıdırlar. Bu tasarruf işlemi için malikin tasarruf yetkisine sahip olması gerekir. Aksi halde intifa geçerli olarak kurulamaz. Ancak, iyi niyetli kazanan kişi hakkı korunduğu oranda intifa hakkını kazanır. Temel borç ilişkisindeki sakatlık, intifa hakkının kurulmasına engel olmaz.

İntifa hakkı, çıplak mülkiyeti başkasına ait bir eşya, hak veya malvarlığı üzerinde belirli bir kişinin tam yararlanma hakkına sahip olmasıdır. İntifa hakkı sahibi, intifanın konusu olan mal veya haktan elde edilebilecek tüm menfaatlerden (gelir ve semeresinden) yararlanmak ve kullanmak yetkisine sahiptir.

Mülkiyet hakkı sahibi, kullanma, yararlanma, tasarrufta bulunma yetkilerinin tamamına sahiptir. Sınırlı ayni haklar ise bu yetkilerden birinin veya ikisinin mülkiyet hakkından ayrılarak başkalarına verilmesini sağlar. Hukuki niteliği itibariyle intifa hakkı sınırlı ayni bir hak olup irtifak hakkının bir türüdür. İrtifak hakları; intifa hakkı, oturma hakkı, üst hakkı, kaynak hakkı, geçit hakkı vb. diğer irtifaklardır. İntifa hakkı dışındaki irtifak hakları sadece taşınmazlar üzerinde kurulabilir. İntifa hakkı ise taşınmazlar, taşınırlar, haklar (örneğin, alacak hakkı) veya malvarlığı üzerinde kurulabilir.

İntifa hakkı bedelli veya bedelsiz tesis edilebilir. İntifa hakkının kurulması konusuna göre farklı şekil koşullarına tabidir. Taşınmaz mallar üzerinde intifa hakkı, resmi senedin düzenlenerek tapuya tescili ile kurulur. Taşınır mallarda taşınır malın zilyetliğinin intifa hakkı sahibine geçirilmesiyle kurulur. Alacaklar üzerinde intifa hakkı ise; alacağın devri (temliki) veya kıymetli evrakın teslimi suretiyle kurulabilir.

İntifa hakkı devredilemez. İntifa hakkı başkasından devir alınmak suretiyle kazanılamaz. İntifa hakkının bir kişiden başka bir kişiye devri mümkün değildir. Ancak intifa hakkının kullanılmasının devredilmesi mümkündür. Sözleşmede aksine hüküm yoksa veya durum ve koşullardan hak sahibince şahsen kullanılması gerektiği anlaşılmıyorsa, intifa hakkının kullanılması başkasına devredilebilir. Bu takdirde malik, haklarını, devralana karşı doğrudan doğruya ileri sürebilir. Örneğin, intifa hakkı sahibi intifa konusu taşınmazı kira sözleşmesiyle başkasının kullanımına bırakabilir. İntifa hakkının kendisi ise sözleşme yoluyla başkasına devredilemez.

Süresi Uzatılan İntifa Hakkında Tapu Harcı