Mehmet AKARSLAN

2008 yılı Ekim ayı öncesi işçi statüsünde sigortalı olanlar 31/12/1960 tarihli ve 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu kapsamında Gelir İdaresi Başkanlığınca tespit olunan vergi indirimine esas “engellilik derecelerine” göre yaş şartı olmaksızın 506 sayılı Kanun kapsamında emekli olabilmekte iken, kamu görevlileri ve esnaflar ile 2008 yılı Ekim ayından sonra ilk kez işçi statüsünde sigortalı olanlar 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa göre SGK sağlık kurulları tarafından tespit edilecek “çalışma gücü kaybı oranlarına” göre emekli olmaktadır.
Esasen, literatürde genellikle sosyal yardım ve sosyal hizmet alanında kullanılan “engelli” kavramı, hayatında diğer bireylere göre zorluklar yaşamasına sebep olabilecek fiziksel ya da ruhsal kısıtı (eksikliği) olan kişiler olarak tanımlanmaktadır. Sigorta sistemindeki “çalışma gücü kaybı” kavramı ise, kişinin toplumsal hayata katılımına ilişkin fiziksel ya da ruhsal kısıtlamalar olmayıp, çalışma hayatına (meslekte çalışma hayatına) katılımına ilişkin fiziksel veya ruhsal eksiklikleri ifade etmektedir(1).
9/1/2025 tarihli ve 7538 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun(2) ile engellilerin emeklilik şartlarında önemli değişiklik yapılmıştır.
Bu düzenlemeyle, 2008 yılı Ekim ayı öncesinde vergi indirimine bağlı olarak yaşlılık aylığı bağlanmasında vergi indirimine esas engelli raporu uygulamasında, norm ve standart birliğini sağlamak amacıyla Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) sağlık kurulları tarafından tespit edilecek çalışma gücü kaybı oranları uygulanmasına ilişkin esaslar yeniden belirlenmiştir. 2008 yılı Ekim ayından önce sigortalı olan engelliler için vergi indirim belgesi esas alınarak yürütülen emeklilik işlemlerinin, 5510 sayılı Kanun kapsamında çalışma gücü kaybına göre belirlenmesi ve tüm uygulamanın Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından yürütülmesi mümkün hale gelmiştir.
1 Ekim 2008 öncesi çalışmaya başlayan engellilerin emeklilik işlemleri de, Ekim/2008 sonrası çalışmaya başlayanlarla aynı şartlara tabi olacaktır.
Konunun Detayına Geçmeden Önce Mevcut Duruma Bir Bakmak Gerekir
5510 Sayılı Kanun’un 28, 29, 30 ve 31 nci maddeleri yaşlılık sigortasını düzenlemektedir. 28 inci maddesinde yer alan düzenlemelere göre:
“Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucularının sağlık kurullarınca usûlüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, Kurum Sağlık Kurulunca çalışma gücündeki kayıp oranının;
a) % 50 ilâ % 59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 16 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4320 gün,
b) % 40 ilâ % 49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 18 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4680 gün,
malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla ikinci fıkranın (a) bendindeki yaş şartları aranmaksızın yaşlılık aylığına hak kazanırlar.” hükmü yer almaktadır.
5510 sayılı Kanunun geçici 10 uncu maddesinin ikinci fıkrasında ise “Bu Kanunun yürürlük tarihinden önce sigortalı olup bu Kanunun yürürlük tarihinden önce veya sonra engelliliği nedeniyle vergi indiriminden yararlanmaya hak kazanmış durumda olan sigortalılar hakkında, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun mülga 60 ıncı maddesinin (C) bendinin (b) alt bendi ve geçici 87 nci maddesine göre işlem yapılır.” hükmü yer almaktadır.
506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun mülga 60 ıncı maddesinin (C) bendinin 29/07/2003 tarihli ve 4958 sayılı Kanun ile değişik (b) alt bendinde; “Sakatlığı nedeniyle vergi indiriminden yararlanmaya hak kazanmış durumda olan sigortalılardan; ilgili mevzuatı uyarınca, I. derece sakatlığı olanlar yaşları ne olursa olsun en az onbeş yıldan beri sigortalı bulunmak ve en az 3600 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmak, II. derece sakatlığı olanlar yaşları ne olursa olsun en az onsekiz yıldan beri sigortalı olmak ve en az 4000 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmak, III. derece sakatlığı olanlar yaşları ne olursa olsun en az yirmi yıldan beri sigortalı olmak ve en az 4400 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmaları şartıyla yaşlılık aylığından yararlanırlar.” hükmü yer almaktadır.
506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun Geçici 87 nci Maddesinde ise, “506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun 60 ıncı maddesinin (C) bendinin (b) alt bendinde yapılan değişikliğin uygulanmasında; bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihte;
a) 12 yıl ve daha fazla sigortalılık süresi bulunanlar hakkında sakatlık derecesi ne olursa olsun bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce yürürlükte bulunan hükümler uygulanır.
b) 9 yıldan fazla 12 yıldan az sigortalılık süresi bulunup II. derece sakatlığı olanlar 15 yıl 8 ay sigortalılık süresi ve 3680 gün,
9 yıldan fazla 12 yıldan az sigortalılık süresi bulunup III. derece sakatlığı olanlar 16 yıl sigortalılık süresi ve 3760 gün,
c) 6 yıldan fazla 9 yıldan az sigortalılık süresi bulunup II. derece sakatlığı olanlar 16 yıl 4 ay sigortalılık süresi ve 3760 gün,
6 yıldan fazla 9 yıldan az sigortalılık süresi bulunup III. derece sakatlığı olanlar 17 yıl sigortalılık süresi ve 3920 gün,
d) 3 yıldan fazla 6 yıldan az sigortalılık süresi bulunup II. derece sakatlığı olanlar 17 yıl sigortalılık süresi ve 3840 gün,
3 yıldan fazla 6 yıldan az sigortalılık süresi bulunup III. derece sakatlığı olanlar 18 yıl sigortalılık süresi ve 4080 gün,
e) 3 yıldan az sigortalılık süresi bulunup II. derece sakatlığı olanlar 17 yıl 8 ay sigortalılık süresi ve 3920 gün,
3 yıldan az sigortalılık süresi bulunup III. derece sakatlığı olanlar 19 yıl sigortalılık süresi ve 4240 gün,
Malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmak şartıyla yaşlılık aylığından yararlanırlar”. hükmü yer almaktadır.
Mevzuatın Birlikte Değerlendirilmesi
5510 sayılı Kanunun 28 inci maddesi, Geçici 10 uncu maddesinin ikinci fıkrası ile mülga 506 sayılı Kanunun 60 ıncı maddesinin birinci fıkrasının (C) bendinin (b) alt bendi ve geçici 87 nci maddesi birlikte değerlendirildiğinde;
5510 sayılı Kanun yürürlüğe girmeden önce, Gelir Vergisi kanununun 31 inci maddesinin üçüncü fıkrasına göre çalışma gücünün asgari %40’ını kaybetmek suretiyle engellilik vergi indiriminden faydalanmaya hak kazanan sigortalılar, 506 sayılı Kanunun mülga 60 ıncı maddesinin birinci fıkrasının (C) bendinin (b) alt bendine istinaden belli sigortalılık süresi kadar sigorta primi ödeyenlerin yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanmaktadırlar. 4958 sayılı Kanunun 34 üncü maddesiyle 506 sayılı Kanuna eklenen geçici 87 nci madde ile de kademeli geçiş süreci öngörülmüş ve 5510 sayılı Kanunla 506 sayılı Kanunun geçici 87 nci maddesi yürürlükte bırakılmıştır.
Hizmet akdiyle çalışan ve ilk defa Ekim/2008 ayından önce sigortalı olan, anılan kanunun 4/1- (a) kapsamındaki hizmet erbabının engellilikleri nedeniyle, Hazine ve Maliye Bakanlığı (Gelir İdaresi Başkanlığı) Merkez Sağlık Kurulu’nca kararlaştırılan çalışma gücü kayıp oranları itibariyle Gelir Vergisi Kanunu’nun 31 inci maddesi uyarınca engellilik vergi indiriminden yararlandırılmaları sonrasında engelli olmayan sigortalılara nazaran;
* Daha kısa çalışma süresi,
* Daha az prim ödemesi
* Yaş şartı aranmaksızın avantajlı emeklilik imkanı tanındığı görülmektedir.
Yine mevcut uygulamada 1 Ekim 2008’den sonra sigortalı olanların emekliliği ise daha farklıdır. Bu tarihten sonra işe girenler sosyal güvenlik yönünden 5510 sayılı yasaya tabi olduklarından, emeklilik için vergi indirimi belgesi almak zorunda değillerdir. Bu durumda olanlar Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), sağlık kurulu tarafından verilen çalışma gücü kaybına göre emekli oluyorlar.
Yeni Düzenlemeye Göre Engellilerin Emeklilik İşleri Gelir İdaresi’nden SGK’ya Geçiyor