Emre UYGUR

Tüketici olarak satın alınan malların ayıplı çıkması halinde tüketici hukuku kapsamındaki düzenlemeler gereği malın iade edip ödenen paranın geri alınması mümkün olmaktadır. Ancak uygulamada nihai tüketici tarafından ürün iade edilerek bedeli talep edildiğinde satıcı işletmeler tarafından fiş/fatura istenilmekte ve o mala ait fiş ya da faturanın kaybedilmesi, atılması gibi nedenlerle ibraz edilememesi halinde çoğunlukla bu talep olumsuz değerlendirilmektedir. Bu anlaşmazlık karşısında tüketicilerin bir kısmı tüketici hakem heyetine başvuru ,tüketici mahkemesinde dava açılması gibi hukuki yollara yönelirken kimisi de haklarını bilmediğinden ya da zaman harcamak istemediğinden zarara uğramaktadır. Bu çalışmada satın alınan mallara ilişkin mali değeri bulunan belge ibrazı yapılamadığı durumda iade hakkının ortadan kalkıp kalkmadığı hakkında değerlendirme yapılacaktır.
2.Konu ile İlgili Mevzuat
Fiziki ortamda satın alınan bir malın iadesi veya değişimi konusunun gündeme gelmesi belirli durumlarda söz konusu olmaktadır. Diğer bir deyişle 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun gereğince, mağaza, işyeri gibi satış mekânlarında yapılan peşin satımlarda satışa konu mallarda herhangi bir ayıp yoksa tüketicilerin değişim veya iade etme hakkı bulunmamaktadır. Ancak ilgili firma tarafından iade veya değişim hususunda herhangi bir taahhütte bulunulması halinde iade veya değişim mümkün olacaktır.
6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ‘ un 11.maddesinin birinci fıkrasında malın ayıplı olduğunun anlaşılması halinde tüketiciye ;
Sözleşmeden dönme ve satın alınan ürünü geri verme hakkı,
Satış bedelinden değer kaybı oranında indirim talep etme hakkı,
Aşırı masraf gerektirmiyor ise, satılan ürünün ücretsiz olarak tamirini isteme hakkı,
İmkan dahilinde satılan ürünün, benzeri bir misliyle değişimini talep etme hakkı
Şeklinde seçimlik haklar tanınmıştır. Fıkranın devamında satıcının, tüketicinin bu haklardan birini tercih etmesi halinde ilgili talebi yerine getirmekle yükümlü olduğu hüküm altına alınmıştır.
Peki nihai tüketiciler tarafından satın alınan ürünün iadesi talep edildiğinde fiş/fatura ibraz zorunluluğu ileri sürülmesinin bir dayanağı var mıdır?
Her şeyden önce 11.maddede yapılan düzenlemelere bakıldığında tüketiciye seçimlik haklar tanınması ve herhangi bir belge ibraz yükümlülüğü getirilmemesi nedeniyle kanun koyucunun belirli durumlarda tüketicinin uğradığı zararın tazmin edilmesini amaçladığı anlaşılmaktadır.
Ayıplı bir malın, tüketiciye o maldan makul olarak beklenen faydayı sağlayamayacağı söz konusu iken satın alınan malın belgesinin bulunmaması nedeniyle iade hakkının ortadan kaybolacağını ifade etmek mümkün gözükmemektedir.
Buraya kadar yaptığımız açıklamalarda durum tüketici hukuku tarafından değerlendirilmiş olup satıcı açısından vergi mevzuatı uyarınca belge düzeni yönüyle de değerlendirme yapılması gerekmektedir. Nitekim (Mülga) 54 Seri No.lu KDV Genel Tebliğinin B-1 nolu bölümünde “Tüketiciler tarafından malların iade edilip bedellerinin geri verilmesinin istendiği durumlarda, satıcı tarafından ödenen bedellerin katma değer vergisi dahil tutarları tüketiciye iade edilecektir. Satıcılar işlemlerinin düzeltilmesi için iade edilen mal nedeniyle gider makbuzu düzenleyecekler ve tüketiciden iade edilen mala ait fatura ve benzeri belgeyi bu makbuz ekinde geri alacaklardır.” Düzenlemesine yer verilmiştir. İşte tebliğde geçen “tüketiciden iade edilen mala ait fatura ve benzeri belgeyi bu makbuz ekinde geri alacaklardır“ ifadesi nedeniyle satıcılar belgesi olmayan bir ürünün iade ya değişiminin gerçekleştirilemeyeceğini ileri sürmektedirler. Her ne kadar tebliğ hükmü satıcıları tüketiciden belge istemeye sevk etse de tüketici tarafından belgenin ibraz edilemediği durumlara ilişkin düzenleme olmaması ve uygulamada oluşan mağduriyetler üzerine  Maliye Bakanlığı tarafından muhtelif tarihlerde özelgeler ile tüketici lehine görüşler yayımlanmıştır.
Örneğin  Maliye Bakanlığı tarafından verilen 18.09.1997 tarih ve 39973 sayılı özelgede;
“54 Seri No.lu Katma Değer Vergisi Genel Tebliği’nin B/1 bölümünde, tüketiciler tarafından satın alınan malların çeşitli nedenlerle iade edildiği durumlarda satıcılar tarafından iade edilen mal nedeniyle gider pusulası düzenleneceği ve tüketiciden iade edilen mala ait belgenin geri alınacağı açıklanmıştır.
Ancak, Bakanlığımıza yansıyan olayların yeniden değerlendirilmesi sonucunda, yukarıda bahsedilen işlemlerde fiili imkânsızlıklar nedeniyle satın alınan mallara ait belgelerin satıcılara geri verilemediği anlaşılmıştır.
Bu durumda da satıcılar, tüketicilerin iade ettikleri mallar için yine gider pusulası düzenleyecekler ve pusulada alış belgesinin ibraz edilemediğini açıkça belirteceklerdir.
Diğer taraftan, iade edilen malın yerine aynı veya başka bir malın verilmesi halinde ise, bu defa verilen yeni mal için fatura ve benzeri belge düzenlenecek ve söz konusu belgenin tüketici tarafından kullanılmasını önlemek amacıyla “Bu belge gider belgesi olarak ücretlilere vergi iadesinde veya özel gider indiriminde kullanılamaz” şerhine yer verilecektir.”
Şeklinde ifade edilmiştir.
26/4/2014 tarihli ve 28983 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Katma Değer Vergisi Genel Uygulama Tebliği ile 54 Seri Numaralı KDV Genel Uygulama Tebliği yürürlükten kaldırılarak Genel Uygulama Tebliğinin I/B-11.1.” Satılan Malın İade Edilmesi, Başka Bir Mal ile Değiştirilmesi, Ödenen Bedelin İade Edilmesi, Değer Kaybının Bedelden İndirilmesi” başlığı altında bu husus yeniden düzenlenmiştir. Yapılan düzenlemede “İade edilen mala ait fatura veya benzeri belgenin fiili imkânsızlıklar nedeniyle ibraz edilemediği durumlarda, aynı şekilde üzerine alış belgesinin ibraz edilemediği açıkça belirtilmek suretiyle gider makbuzu düzenlenmesi mümkündür.” Denilerek tüketiciye fiş veya fatura bulunmaması durumunda da iade işleminin yapılabileceği açıkça belirtilmiştir.
Dolayısıyla Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun kapsamında tanınan seçimlik haklar açısından şartlar sağlandığı takdirde tüketicinin alış belgesini fiili imkansızlık nedeniyle satıcıya ibraz edemediği durumlarda satıcının iade işlemi yapılamayacağını ileri sürmesinin hiçbir hukuki dayanağı bulunmamaktadır.
Diğer yandan iade edilen malın yerine aynı veya başka bir malın verildiği durumlarda ise, satıcı tarafından yukarıda açıklanan işlemlerin yanı sıra bu defa verilen yeni mal için fatura ve benzeri belge düzenlenmesi gerekmektedir.
Esasen bu uygulama sonucunda satıcı KDV ve Gelir/Kurumlar vergisi yönüyle düzeltme işlemi yapmış olacak ve muhasebe kayıtlarını buna göre gerçekleştirmiş olacaktır. Bunun dışında iade edilen malların yerine verilen yeni malların değerleri dikkate alınarak belge düzenleneceğinden, iade edilen mallar ile yeni verilen mallar arasında fiyat farkının olup olmaması düzeltme işlemini etkilemeyecektir.
3. İnternet Üzerinden Gerçekleştirilen Satışlarda Faturanın Kaybedilmesi Halinde İade İşlemi