İmdat TÜRKAY

Uzlaşma uygulaması ilk olarak Türk Vergi Sistemine 1963 yılında girmiştir. İlk halinde sadece tarhiyat sonrası uzlaşma yer alırken, daha sonra 1986 yılında tarhiyat öncesi uzlaşma uygulaması yürürlüğe girmiştir. Cezalarda indirim uygulaması da uzun yıllardır vergi sistemimizde var olan bir uygulamadır.

Hem uzlaşma hem de cezalarda indirim müessesesinin amacı, hem idareyi hem de adına ceza kesilen mükellef veya ceza sorumlusunu, yargı yoluna başvurmanın uzun ve maliyetli süreçlerinden kurtarmak, en önemlisi de cezanın en kısa sürede Hazineye intikalini sağlamaktır.

Mükellefler ve vergi sorumluları adına kesilen vergi cezalarına karşı belirlenen sürelerde uzlaşma ve cezalarda indirim talebi ile cezaya karşı vergi mahkemesinde dava açılması en sık başvurulan yöntemlerdir. Cezaya muhatap olanlar uzun süren yargı sürecini düşündüklerinde kendi menfaatlerine en uygun olan uzlaşma veya cezalarda indirim haklarından birini kullanmaktadırlar.

Vergi Usul Kanununda yer alan tarhiyat öncesi ve tarhiyat sonrası uzlaşma hükümlerinde, 7524 sayılı Kanunla değişiklikler yapılmış ve 2/8/2024 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu çalışmada, 7524 sayılı Kanunla yapılan düzenleme sonrasında vergiye gönüllü uyum açısından çok önemli iki müessese olan uzlaşma ve cezalarda indirim uygulamasının esasları incelenmiştir.

213 sayılı Vergi Usul Kanununda yapılan düzenleme ile vergi uyumunun artırılmasına ve kayıt dışılıkla mücadeleye katkı sağlayacak şekilde vergi aslında uzlaşma kaldırılmış ve uzlaşma müessesesi cezalar ile sınırlandırılmıştır. 7524 sayılı Kanunun yayımı tarihi olan 02.08.2024 tarihinde yürürlüğe giren bu düzenleme ile artık vergi aslı için uzlaşma talep edilememektedir. Ayrıca uzlaşılan vergi cezaları için ayrıca %25 olarak uygulanan cezalarda indirim imkanı da kaldırılmıştır.

Uzlaşma, mükelleflerin ikmalen, re’sen ve idarece tarh edilecek/edilen vergilere ilişkin kesilecek/kesilen vergi ziyaı cezaları ile belirli bir tutarı aşan usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları konusunda yargı yoluna başvurmadan, vergi idaresi ile anlaşmak amacıyla başvuralabilen idari bir çözüm yoludur. Uzlaşma, mükellefin yargı sürecinde katlanacağı maliyetleri ve uzun işlem süreçlerini ortadan kaldıran çok önemli bir imkandır.

Vergi İdaresi ile mükellefler arasında yaşanan ihtilafların çözümü açısından idari bir çözüm yolu olan uzlaşma, tarhiyat öncesi ve tarhiyat sonrası uzlaşma olarak ikiye ayrılmakta olup mükellefler, tarhiyat öncesi veya tarhiyat sonrası uzlaşma haklarından sadece birini kullanabilmektedirler.

Mükelleflerin daha başlangıçta iki uzlaşma hakkından hangisini kullanacağı konusunda doğru karar vermeleri ve tarhiyat öncesi uzlaşmaya başvurduktan sonra uzlaşma davetine uyulmaması sebebiyle uzlaşmanın temin edilemediği durumda, tarhiyat sonrası uzlaşma hakkının ortadan kalkacağını dikkate almaları gerekmektedir. Tarhiyat öncesi uzlaşma talebinde bulunmayan mükellef, şartları taşıyorsa tarhiyat sonrası uzlaşma talebinde bulunabilir. Tarhiyat öncesi uzlaşma talep eden mükellefin, tayin edilen uzlaşma gününden önce bu talebinden vazgeçtiğini yazılı olarak bildirmesi durumunda, şartları taşıyorsa tarhiyat sonrası uzlaşma hakkı vardır.

Tarhiyat öncesi uzlaşma inceleme sürecinde daha tarhiyat yapılmadan önce söz konusu iken tarhiyat sonrası uzlaşma ise ceza kesildikten yani cezalı tarhiyat mükellefe tebliğ edildikten sonra söz konusu olmaktadır. Bu kapsamda, incelemeye tabi tutulan mükellefler incelemenin başlangıcından inceleme ile ilgili son tutanağın düzenlenmesine kadar geçen süre içerisinde her zaman uzlaşma talebinde bulunabilirler. İnceleme elemanlarınca yapılacak “uzlaşmaya davet” hallerinde ise, davet yazısının mükellefe tebliğ tarihinden itibaren en geç 15 gün içerisinde uzlaşma talebinde bulunmak mümkündür.

Tarhiyat öncesi uzlaşma, haklarında vergi incelemesine başlanmış mükelleflerin, bu inceleme kapsamında kendilerine vergilere ilişkin vergi ziyaı cezası veya usulsüzlük ile özel usulsüzlük cezası kesilmeden önce kullanabilecekleri bir haktır. Vergi incelemelerine dayanılarak mükellefler adına tarh edilecek vergilere ilişkin vergi ziyaı cezaları ile 1/1/2024 tarihinden itibaren 23.000 TL’yi aşan usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları için tarhiyat öncesi uzlaşma imkanı bulunmaktadır. 577 Sıra No.lu VUK Genel Tebliği ile (VUK’nın Ek Madde 11 gereğince) 1.1.2025 tarihinden itibaren ise 33.000 TL’yi aşan usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları için tarhiyat öncesi uzlaşma imkanı bulunmaktadır.

Tarhiyat öncesi uzlaşma kapsamındaki cezalar şunlardır:

- Vergi incelemeleri sonucunda bulunan matrah veya matrah farkları üzerine salınacak vergilere ilişkin olarak kesilecek vergi ziyaı cezaları,

- 577 Sıra No.lu VUK Genel Tebliği ile (VUK’nın Ek Madde 11 gereğince) 1/1/2025 tarihinden itibaren 33.000 TL’yi aşan usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları. Uzlaşmaya konu edilebilecek usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalarının tespitinde, cezayı gerektiren fiil bazında kesilecek toplam ceza tutarı dikkate alınacaktır.

Tarhiyat öncesi uzlaşma kapsamı dışında kalan cezalar ise şunlardır:

- Vergi Usul Kanununun 359 uncu maddesinde yazılı fiillerle (kaçakçılık fiilleriyle) vergi ziyaına sebebiyet verilmesi halinde kesilecek ceza,

- Bu fiillere (kaçakçılık fiillerine) iştirak edenlere kesilen ceza,

- Vergi incelemesine dayanmaksızın bulunan matrah veya matrah farkları üzerinden tarh edilecek vergilere ilişkin kesilecek vergi ziyaı cezası, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları,

- 577 Sıra No.lu VUK Genel Tebliği ile (VUK’nın Ek Madde 11 gereğince) 1/1/2025 tarihinden itibaren 33.000 TL’yi aşmayan usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları.

VUK Ek 1 inci maddeye göre, 2025 yılı için 33.000 Türk lirasını aşmayan usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları için VUK’nun 376 ncı maddesindeki indirim oranı %50 artırımlı olarak uygulanır. Burada uzlaşma kapsamında olmayan tutarlar için cezalarda indirim oranı artırılmış ve bir nebzede olsa uzlaşmanın avantajlarına yakın bir oranda indirim sağlanmıştır.

Tarhiyat sonrası uzlaşma ise vergi inceleme raporuna dayanarak veya diğer şekillerde yapılan cezalı tarhiyat sonrasında mükellefe yapılan tebligat sonrasında mükellefler veya cezaya muhatap olanlar tarafından 30 gün içinde başvurulan bir yöntemdir. Tabi ki mükellefler istemeleri halinde 30 günlük süre içinde dava açma veya cezalarda indirim talebinde de bulunabilirler.

Tarhiyat sonrası uzlaşma kapsamındaki cezalar şunlardır:

- Kaçakçılık dışındaki fiiller sonucu vergi ziyaına sebebiyet verilen durumlarda tarh edilen vergilere ilişkin kesilen vergi ziyaı cezaları,

- 577 Sıra No.lu VUK Genel Tebliği ile (VUK’nın Ek Madde 1 gereğince) 1.1.2025’den itibaren 33.000 Türk lirasını aşan usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları, (33.000 Türk lirasını aşmayan usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları için VUK’nun 376 ncı maddesindeki indirim oranı %50 artırımlı olarak uygulanır.)

- Yasal süresinden sonra verilen beyannameler ile Vergi Usul Kanununun 371 inci maddesine göre pişmanlık talepli olarak kabul edilen ancak şartların ihlali nedeniyle kanuni süresinden sonra verilen beyanname olarak işleme tabi tutulan beyannameler üzerinden tahakkuk fişi ile tahakkuk ettirilen vergilere ilişkin olarak kesilen vergi ziyaı cezaları.

Tarhiyat sonrası uzlaşma kapsamı dışında kalan cezalar ise şunlardır:

- Kaçakçılık suçlarından dolayı 3 kat kesilen vergi ziyaı cezaları ile bu fiillere iştirak edenlere kesilen vergi ziyaı cezaları,

- Vergi Usul Kanununun “İzaha davet” başlıklı 370/b fıkrası kapsamında, kendilerine ön tespite ilişkin yazı tebliğ edilen mükelleflere anılan maddeye göre kesilen %20 oranındaki vergi ziyaı cezaları.

Uzlaşmanın konusuna ikmalen, re’sen veya idarece tarh edilen vergilere ilişkin kesilecek/kesilen vergi ziyaı cezaları ve belirli bu bir tutarı geçen usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları girmekte olup kesinleşmiş ve tahsil aşamasına gelmiş kamu alacakları uzlaşma kapsamı dışındadır. Tarhiyat öncesi uzlaşma talep eden ancak kendisiyle uzlaşma temin edilemeyen veya uzlaşmaya varılamayan mükellef daha sonra tarhiyat sonrası uzlaşma talep edemez. Mevzuat gereği mükellef bu iki hakkın ancak birinden yararlanabilir.